Editörlüğünü Harlan Ellison’ın yaptığı ve bilim kurgu tarihine damgasını vuran ‘Tehlikeli Görüler’ isimli hikaye antolojisi geçtiğimiz günlerde İthaki Yayınları etiketiyle raflardaki yerini aldı. Yeni Dalga bilim kurgunun başlangıcı olarak görülen ve tipe büyük bir ivme kazandıran bu antoloji, gerek tarihi ehemmiyeti gerekse de içeriği prestijiyle şimdiden kıymetli bir klasik olarak bedellendiriliyor.
‘Tehlikeli Görüler’ kalın bir kitap. 720 sayfa. 32 muharririn kaleme aldığı 33 hikayeden oluşuyor. Muharrirlerin isimleri şu biçimde: Lester del Rey, Robert Silverberg, Frederik Pohl, Philip José Farmer, Miriam Allen deFord, Robert Bloch, Harlan Ellison, Brian W. Aldiss, Howard Rodman, Philip K. Dick, Larry Niven, Fritz Leiber, Joe L. Hensley, Poul Anderson, David R. Bunch, James Cross, Carol Emshwiller, Damon Knight, Theodore Sturgeon, Larry Eisenberg, Henry Slesar, Sonya Dorman, John Sladek, Jonathan Brand, Kris Neville, R. A. Lafferty, J. G. Ballard, John Brunner, Keith Laumer, Norman Spinrad, Roger Zelazny, Samuel R. Delany.
BİLİM KURGU KAÇIŞ MIDIR?
Bilim kurgu uzun yıllardan beri bir kaçış edebiyatı olarak kıymetlendirilir. Kitaptaki önsözlerin birinde Asimov bu yargıyı, “Biz kaçıyorduk. Sokak beyzbolu, mesken ödevi ve yumruk yumruğa arbedeler üzere gerçekçi problemlerden uzaklaşıyorduk sadece nüfus patlamaları, roket gemileri, Ay keşifleri, atom bombaları, radyasyon hastalığı ve kirli atmosferden oluşan bir masal âlemine girmek için,” diyerek alaya alır.
Böylece bilim kurgunun bir kaçış değil, aksine toplumsal problemleri ve bunların gelecekteki potansiyel tehlikelilerini kendi “oyuncaklarıyla” işaret eden bir tıp olduğunu belirtir. Buna rağmen bilim kurgu birinci yıllarında üvey evlat muamelesi görmeyi sürdürür. Elbette bunda Amerikan siyasal sisteminin sansürcü baskısının da hissesi büyüktür.
BÜYÜK UĞRAŞLAR SONUCUNDA…
İşte ‘Tehlikeli Görüler’ böylesi bir devirde, Asimov’un bahsettiği algıyı yıkan, tabiri caizse bilim kurguyu “hortlatan” bir antolojidir. Ve bu antolojinin mimarı Harlan Ellison’dır.
Ellison, “Ne uzun, tuhaf, hıncahınç maceralarla dolu bir seyahat oldu,” diye başlar kitabın önsözüne. Nitekim de öyledir. Çünkü Ellison yalnızca bilimkurguya yönelik önyargılarla değil, mevcut antoloji anlayışına karşı da bir muvaffakiyet elde eder. 1960’lı yıllarda antolojiler, var olan hikayelerin, yazıların, şiirlerin vs. ciltlenmesinden ibaret olarak görülüyordu. Ellison ise ‘Tehlikeli Görüler’ için özel yazılmış hikayeler ister müelliflerden.
Üstelik bununla da yetinmez. Kapısını çaldığı müelliflere, “Eğer tutuklanma ya da sansüre uğrama korkun olmasaydı nasıl bir bilimkurgu öyküsü yazardın?” diye sorar. Ne kadar kışkırtıcı olduğunu düşünsenize…
Ellison bu antoloji için yaklaşık iki yıl boyunca uğraşır. Yayınevinden müelliflere telif ödemesi almak için türlü şeyler yapar ve nihayetinde kitabı 1967’de okurlarla buluşturmayı başarır.
33 TEHLİKELİ ÖYKÜ
‘Tehlikeli Görüler’ ismiyle müsemma, 33 tehlikeli, rahatsız edici, başlarda yeni sorular uyandıran hikayeden oluşur. Bu hikayelerin çabucak hepsinde de gelecek büyük bir karmaşa içinde, kaotik bir yer olarak karşımıza çıkar. Bunların nedenine dair kimi hikayelerde çeşitli açıklamalar vardır bazılarını (yaşananlara dayanarak) biz iddia ederiz.
Tehlikeli Görüler – Bilimkurgu Klasikleri, Kolektif, 720 syf., İthaki Yayınları, 2024. Ellison hikayelerin sıralamasında bunu gözettiği için midir nedir, birinci tokadı birinci hikayeyle atar. Lester del Rey’in kaleme aldığı “Akşamduası” isimli hikayede yalnızca insanların değil, Tanrı’nın da cezalandırılıp bir yere kapatıldığını okuruz. Philip K. Dick’in “Babalarımızın İnancı” hikayesi de gelecekte İlah ve önder münasebetine dair kıymetli sorular barındırır.
Bu sert tokadın akabinde karşımıza çıkan bir öbür tekinsiz gelecek hikayesi Larry Niven’in yazdığı “Yapboz Adam”dır. Vefata mahkûm edilen bir hatalının hikayesidir bu. Fakat bir vakit sonra problemin organ kaçakçılığıyla bir ilgisi olduğunu ve mahkûmun çok kolay bir kabahatten karar giydiğini okuruz.
ZİHNİYET MESELESİ
‘Tehlikeli Görüler’deki gelecek her ne kadar tekinsiz biçimde seyretse de bu tekinsizliğin sebebini biraz eşelediğimizde karşımıza zihniyet sorunu çıkar. Nasıl ki Marcel Mauss “Sosyoloji ve Antropoloji”de ilkel toplumlarla günümüz ortasındaki zihniyet iştirakinden bahsediyorsa, günümüzle gelecek ortasında da böylesi bir paydaşlık mevcuttur. Esasen başta Asimov’dan yaptığımız alıntı da burayı işaret eder.
Örneğin Frederik Pohl’un “Marslıların Geldikleri Günün Sonraki Günü” isimli hikayesinde, içinde canlı Marslıların bulunduğu bir uzay aracının dünyaya dönmek üzere olduğunu okuruz. Marslıları bekleyen gazetecilerin kendi ortalarında bir sürü ırkçı latifeler yaptıklarını görürüz ve sonra sorun siyahlara gelir dayanır. Otel Müdürü Bay Mandala, bu tantananın çok sürmeyeceğini, birkaç ay sonra kimse için bir şey değişmeyeceğini söyler. Lakin “koyu erik renkli bir kafası” olan Ernest, “Benim için çok fark yaratacak,” der.
Yine zihniyet sorunuyla ilintili olarak, güç sahibi insanın içindeki o yıkıcı, o yok edici tarafı vurgulayan enfes bir hikaye de Robert Bloch’un yazdığı “Juliette İçin Bir Oyuncak”tır. Sarsıcı finalini saklayarak bir şey söylemek istersem; bu hikayede, vakit makinesine sahip bir dedenin, geçmişe gidip torunu için “canlı oyuncaklar” getirdiğini söylemem kâfi olacaktır sanıyorum.
İKİNCİ KİTAP: ‘AGAİN, DANGEROUS VİSİONS’
‘Tehlikeli Görüler’de bunlara misal toplamda 33 hikaye yer alıyor. Lakin içlerinden en çok sevdiğim ve beni çok duygulandıran öyküyse Howard Rodman’ın yazdığı “Ay’a –İki Kez– Giden Adam” isimli hikayesidir. Bununla ilgili hiçbir şey söylemeyeceğim, açıp okuyun.
Ellison ‘Tehlikeli Görüler’i 1967’de yayınladıktan sonra, 1972’de yeniden kalabalık muharrir takımına sahip ‘Again, Dangerous Visions’ isimli ikinci bir antoloji daha yayınlar. Hatta sonra üçüncü bir antoloji için de kolları sıvar, ne hikmetse bu kitap yayınlanmaz ve çeşidin takipçileri tarafından “yayınlanmayan en ünlü kitap” olarak anılır.
‘Tehlikeli Görüler’ İthaki Yayınları’nın bilim kurgu serisinin 100. kitabı. Bu istikametiyle de başka bir ehemmiyete sahip. Eminim, “Again, Dangerous Visions” da yayın listesinde sırasını bekliyordur.